http://www.bernhardschlink.nl

De kleindochter
Bernard Schlink

Bernard Schlink, de schrijver van het veelgeprezen boek De voorlezer dat handelt om een vrouw die vrijwillig bewaakster was in een concentratiekamp. Een vrouw die haar grote geheim niet prijs wilde geven en daardoor in deze situatie terecht was gekomen. Ook in De kleindochter hangen enkele hoofdpersonages het gedachtegoed van rechtsradicalen aan.
Was het in De voorlezer echter uit een soort onmacht en angst dat de vrouw in het concentratiekamp ging werken. In De kleindochter is bewust gekozen voor het rechts radicaal extremisme. Bernard Schlink heeft hiermee wederom een boek geschreven dat handelt om onbegrijpelijke inzichten maar veroordeelt ze niet.

In het boek begint het met de dood van Birgit, de vrouw van de dan zeventigjarige Kaspar. Birgit was een voormalig DDR (Duitse Democratische Republiek) inwoonster en wilde alleen met Kaspar trouwen onder voorwaarde dat hij haar daar weg zou halen. En zo gebeurde, hij hielp haar met haar vlucht naar het vrije West-Duitsland. Kaspar, boekhandelaar in Berlijn, ziet zijn vrouw echter langzaam wegzinken in de drank. Na haar dood ontdekt hij waarom, ze blijkt bij haar vlucht haar dochtertje Svenja te hebben achtergelaten in de DDR.

Kaspar besluit Svenja te gaan zoeken en dat brengt hem bij oud vrienden en familie van Birgit, waarvan Kaspar het bestaan niet wist. Uiteindelijk vindt hij Svenja en haar man Björn en wat hij ziet verbijstert hem. Svenja en haar man leven sober en hangen het rechts radicale gedachtegoed aan. Ze leven afgezonderd in een soort commune. Hun dochter Sigrun weet niet beter dan dat haar ouders de waarheid verkondigen. Tot Kaspars verbijstering aanbidt Sigrun de kampbeul Irma Grese, zij is een held.

Kaspar besluit Sigrun als zijn kleindochter te beschouwen en wil haar laten zien dat er meer is dan de wereld waarin zij opgroeit. Met veel pijn en moeite weet hij Svenja en Björn zover te krijgen dat zij ermee instemmen dat Sigrun hem mag bezoeken. Sigrun blijkt enorm musicaal en dat gegeven vormt de ondergrond van het proces om Sigrun te laten zien dat niet alleen alles wat Duits is, goed is. Tevens vormt literatuur een bron van gespreksstof tussen Sigrun en Kaspar.
Daarmee verandert het leven van beiden radicaal.

Opnieuw heeft Bernard Schlink, die tevens jurist is, een boek geschreven dat niet in een hokje te stoppen is. Hij laat je wederom nadenken over zienswijzen en (voor)oordelen over mensen die anders opgegroeid zijn dan in de doorsnee gezinnen. De uitermate pro nazi gedachten zijn verbijsterend maar voor de personen die ze uitspreken niet meer dan normaal. Ze weten niet beter en staan er vierkant achter. Voor Sigrun is het ook verbijsterend dat er een andere wereld bestaat met andere inzichten.
Kaspar handelt buitengewoon omzichtig en voorzichtig om Sigrun niet af te stoten en probeert haar zoveel als hij kan te begeleiden in de voor haar zo andere wereld. Hierdoor vormt Schlink opnieuw een boek dat je bijblijft. Beklijvend is het juiste woord hiervoor.

ISBN 9789464620385 | Paperback | 335 pagina's | Uitgeverij Cossee | 18 januari 2023
Vertaald door Marcel Misset

Dettie, 26 april 2023

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

De voorlezer

Michael Berg, een vijftienjarige jongeman wordt verliefd op een vrouw die zijn moeder had kunnen zijn. Terwijl zijn leven gewoon doorgaat met bezigheden op school, die tot het eindexamen leiden, bezoekt hij Hanna bijna iedere dag. Zij is zijn minnares, maar ook degene aan wie hij voorleest. Hij wil alles van haar weten, maar zij houdt de boot af. Eigenlijk weet hij niets van haar. Dat ze op een tram werkt als conductrice, en dat ze vaak naar de film gaat, maar wat voert ze uit als ze niet werkt of bij hem is?
Als ze er samen een paar dagen op uit gaan, zijn er verschillende tekenen die er op wijzen dat Hanna een probleem heeft.. Vlak na dit uitstapje verdwijnt Hanna uit zijn leven.

Pas na een jaar of acht ziet hij haar onverwacht terug, in de rechtzaal, waar hij als student de zittingen volgt, de processen na de oorlog. (Wie staat er in feite terecht: die enkele dader, of de hele generatie die het heeft laten gebeuren, en daarna de daders in hun midden liet verkeren?
Hadden de mensen die hun leven leidden naar eer en geweten oogkleppen op?
Zijn ze daarom schuldig, moeten ze zich schamen? Of hadden ze het werkelijk "nicht gewusst" en konden ze hun handen wassen in onschuld?)
Hanna wordt er aangeklaagd als bewaakster in een concentratiekamp. Haar beperkingen leiden er toe dat ze de maximale straf krijgt.
Michael twijfelt: moet hij voor haar opkomen, terwijl ze dat tenslotte zelf ook zou kunnen doen?
En is hij zelf nu ook schuldig omdat hij haar liefhad? Hij weet niet goed wat hij er mee aan moet en doet niets. Hanna gaat naar de gevangenis, en hij probeert er mee in het reine te komen.
Na een tijd, als hij weer een slapeloze nacht heeft, komt hij op het idee cassettes in te spreken: complete boeken spreekt hij in en hij stuurt ze naar Hanna. Zonder ooit een briefje erbij. Als Hanna hem in een onbeholpen handschrift terugschrijft, reageert hij ook niet.
Dan wordt hem vanuit de gevangenis gevraagd om de zorg voor Hanna op zich te nemen als zij terug zal komen in de maatschappij.
Zal hij nu een eenduidige keuze kunnen maken?

Het is een boeiend boek, het verhaal is schrijnend maar ook de vraagstelling is heel interessant. Een afdoend antwoord zit er niet in, maar het zet je wel aan het denken.
Ik las dit nu voor de tweede keer, en het was niet minder indrukwekkend, zelfs al kende ik nu "de clou"

Hardcover | 191 Pagina's | Cossee, Uitgeverij | 2005 (Oorspr. Nederlandse uitg.: Baarn : Ambo, 1996.) ISBN: 9059360303 Vertaald door Gerda Meijerink

© Marjo

Lees de vele reacties, klik hier!

De voorlezer

Een roman noemt de Groene Amsterdammer het. Maar is dat het wel? Roman: Verzonnen verhaal in proza van betrekkelijk grote lengte zegt Van Dale. Ja het is een verzonnen verhaal maar wel verwijzend naar waargebeurde zaken.

Michael Berg heeft een verhouding met Hanna, niets bijzonders, ware het niet dat Michael vijftien is en Hanna in de dertig. Michael verzwijgt voor iedereen deze relatie. Hij gaat na schooltijd naar haar toe, verzint smoezen waarom hij steeds wegmoet en niet kan meegaan met zijn klasgenoten. Ook thuis verzwijgt hij alles, hoewel hij hevig verliefd is, met Hanna vrijt, boeken voorleest omdat zij dat prettig vindt, ruzie maakt, het weer goed maakt. Kortom het is een serieuze relatie. Hij gaat zelfs met haar op vakantie als 'moeder en zoon'. Niemand komt hun relatie te weten. Op een dag is Hanna echter weg, het huis is leeg, haar baan is opgezegd.
Michael vindt het vreselijk dat ze weg is, weet eigenlijk niets van haar, alleen dat ze tramconductrice was.Lange tijd kijkt hij overal naar haar uit, zoekt haar, maar ze is spoorloos verdwenen.
Tot zover is het inderdaad een mooi geschreven roman maar dan komt de ommekeer...

Michael ziet jaren later Hanna terug, in de rechtzaal, waar hij als rechtenstudent de processen rond de concentratiekampen volgt. Hanna staat terecht omdat zij vrijwillig bewaakster was in een concentratiekamp.
Van een roman is hierna geen sprake meer, het wordt een beschouwing over de vraag "Wat is recht?"
Kan iemand veroordeeld worden op toen geldende regels en wetten, door nazi's vastgesteld? Zijn er verzachtende omstandigheden? Bestaan er wel verzachtende omstandigheden? Is het onbegrijpelijke begrijpelijk te maken? Zijn de daders en slachtoffers toentertijd in een soort verdovingstoetsand geweest om de verschrikkingen te overleven? Kunnen zij wel getuigen over de dingen die daar gebeurd zijn? Is daar voor mensen die daar niet geweest zijn wel recht over te spreken? Als Michael iets ontdekt over Hanna wat zij angstvallig, tot in het extreme, geheim heeft weten te houden en waarmee mogelijkerwijs haar daden in een ander daglicht zouden kunnen komen te staan komt weer deze vraag naar voren "Wat is recht?". De 'rechter in hem zegt' dat het voor de zaak van belang is. Zijn gevoel zegt hem dat haar geheim niet naar voren gebracht mag worden.
Ook speelt mee dat de jongeren zich niet meer schuldig willen voelen over de daden van de vorige generatie. Zij willen van die drukkende last af, zij willen ruim kunnen ademhalen, zo ook Michael.
Vanwege haar niet uitgesproken geheim krijgt Hanna een lange straf.

Michael kan echter hiermee de zaak niet afsluiten, de gedachten aan en over Hanna blijven komen. Hij bedenkt allerlei theorieën, hij zit vol met vragen zowel over hun relatie als haar geheim als haar daden in het concentratiekamp. Het zal hem de rest van zijn leven bezighouden...

Het verhaal zal mij niet mijn verdere leven bezighouden, maar ik laat het ook niet zomaar achter me.
Ook bij mij roept het vragen op. Zoals, waarom begon Hanna aan de verhouding met Michael? Waarom werkte zij pas zo laat aan haar geheim? Was het waar wat Michael allemaal veronderstelde? En zo rijzen er nog veel meer vragen.
Kortom, een intrigerend verhaal, zeer de moeite waard!

Hardcover | 191 Pagina's | Cossee, Uitgeverij | 2005 (Oorspr. Nederlandse uitg.: Baarn : Ambo, 1996.) ISBN: 9059360303
Vertaald door Gerda Meijerink

© Dettie