Madame
Antoni Libera is schrijver, vertaler en criticus. Hij woont en werkt in Warschau. "Madame" is zijn literaire debuut. En meteen een succes!
Madame speelt in Polen tijdens de grauwe communistische jaren zestig van de twintigste eeuw. Een intelligente, gevoelige en van kunst bezeten zeventienjarige jongen probeert zich op het gymnasium te onttrekken aan de middelmatigheid die er de dienst uitmaakt, maar zijn pogingen mislukken. Zijn leven verandert als de school een nieuwe directeur krijgt, een jonge vrouw, die ook docent Frans is.
"De klas leefde als in een hypnosetoestand van Franse les naar Franse les. De jongens werden zwaarmoedig, zij liepen neerslachtig rond met ongezonde blosjes op het gelaat of diepe kringen onder de ogen, die er geen twijfel over lieten bestaan waaraan zij zich elk vrij moment overgaven. De meisjes liepen verdwaasd rond, zij hielden dagboekjes bij waarin zij nauwgezet noteerden wat Madame op een bepaalde dag droeg, wat voor rok, pakje, sjaaltje zij aanhad, of zij zwaar was opgemaakt of licht en of haar kapsel wees op recent kappersbezoek. Uit die aantekeningen werden vervolgens door combinatie en deductie conclusies getrokken: de meisjes beschikten als geheim agenten en tegelijkertijd archivarissen van de Veiligheidsdienst over een welhaast volledige lijst van Madames eigendommen op het gebied van kleding en cosmetica. Zij waren op de hoogte van zulke vergezochte details als het merk van haar mascara en het nummer van de kleur van haar lippenstift; zij wisten dat zij panty's droeg die in die tijd bijna niet te krijgen waren, en geen kousen met jarretels, en dat een van haar bh's zwart was."
De ik-figuur, die nergens een naam krijgt, maar hoogstwaarschijnlijk sterk autobiografisch is, raakt bezeten van Madame. Alles wil hij van haar weten, wanhopig probeert hij haar aandacht te trekken, maar op een volwassen manier, zonder te dwepen, of te slijmen.
Zijn speurtocht naar haar achtergrond is zeer interessant, het brengt hem (en ons lezers) in aanraking met de Spaanse burgeroorlog, met de problemen van een land dat zich geïsoleerd achter het Ijzeren Gordijn bevindt, en waar de machthebbers dansen naar de pijpen van Rusland. Madame blijkt er alles voor over te hebben om naar Frankrijk te komen en tot grote schrik van de ik-figuur gebruikt ze ook hem als dat in haar straatje past.
"Ondanks een zeker voorbehoud wat betreft haar karakter en haar literaire smaak... had ik respect voor haar. Zij was sterk en trots. En als het ware onafhankelijk van de gedemoraliseerde en lelijke Poolse realiteit, die in sombere waanzin door de volksdemocratie was geschapen. Met haar hele wezen zei zij 'nee' tegen die wereld. Door haar uiterlijk, haar manieren, haar taalgebruik, haar intelligentie. Zij was een stomme getuige van het feit dat wij hier vastzaten in een moeras, in een zinloze situatie, en dat een mens anders kan leven."
De hoofdpersoon is wel erg knap voor een zeventienjarige: hij kan citeren uit vele literaire werken, spreekt vloeiend Frans, speelt piano en toneel. Hij is welbespraakt, waardoor vele gesloten deuren voor hem wonderbaarlijk opengaan. Zo ondekt hij de kracht van het woord en besluit schrijver te worden.
Het is een boek vol humor, over de fascinatie voor een enekel persoon tegen een politiek abominale achtergrond.
Libera schreef het in de jaren '80, maar het kon pas verschijnen na de val van de Muur.
Een aanrader!
ISBN 9044600761 Ingenaaid, 448 pagina's Verschenen in het Nederlands: november 2004 Prometheus Groep Vertaler: E. `t Hart
© Marjo, januari 2005
Reageren? Klik hier!