Scandinavische thrillers

[svenska]

Waarom houden wij van Scandinavische thrillers?

door Ron Bezemer

Scandinavische thrillers zijn in Nederland mateloos populair. De lezers lusten er wel pap van. Volgens de CPNB, de stichting die belast is met de promotie van het Nederlandse boek, is in 2012 in ruim 10 procent van alle huishoudens een thriller uit Scandinavië gelezen.

Het genre Scandinavische misdaadromans staat, na kinder- en jeugdliteratuur, op een tweede plaats van de ranglijst van meest uitgeleende boeken door bibliotheken. De ebooks van een webwinkel als http://www.ebookthrillers.nl, die zich toelegt op vertaalde thrillers uit Scandinavië, gaan als warme broodjes over de digitale toonbank.
Elk jaar publiceert de CPNB een lijst met de honderd best verkochte boeken in het afgelopen jaar. In 2009 stonden er in deze lijst nog maar drie thrillers uit Scandinavië. In 2012 was dit cijfer al gestegen tot veertien. Waar komt die belangstelling vandaan? En waarom zijn die noorderlingen zo goed in het vertellen van spannende verhalen?

Wie deze vragen probeert te beantwoorden, komt steevast aandragen met het schrijversduo Sjöwall en Wahlöö dat vanaf begin jaren zestig zijn legendarische serie over inspecteur Martin Beck publiceerde. Volgens velen zijn dit de auteurs die onze belangstelling voor het genre hebben gewekt en aan wie veel Scandinavische auteurs schatplichtig zijn. Zonder iets af te doen aan het vernieuwende karakter van de Martin-Beckreeks, waag ik te betwijfelen of dit het enige causale verband is dat de nog steeds groeiende populariteit kan verklaren.
Bij die verklaring dient op zijn minst een drietal factoren mede in ogenschouw te worden genomen, te weten: de literair-historische context, de maatschappelijke situatie in de noordelijke landen en de ontwikkeling van de scandinavistiek in Nederland.

Geschiedenis
De geschiedenis van de Scandinavische literatuur laat zien dat het thema geweld er altijd een belangrijke plaats heeft ingenomen. De Oud-Noordse saga’s, opgetekend tussen 1300 en 1500, bevatten bloederige verhalen rond machtsmisbruik, bloedwraak en familievetes.
Maar ook minder ver terug in de tijd worden, bijvoorbeeld, de toneelstukken van Ibsen en Strindberg bevolkt door ongure types die hun hand niet omdraaien voor verkrachting of moord. Het schitterend beschreven gewetensconflict in de internationaal bejubelde roman ‘Dokter Glas’ (1905) van Hjalmar Söderberg draait slechts om één ding, de moord die de arts pleegt op een dominee, de echtgenoot van zijn gedroomde geliefde.
Zelfs in nogal zoetgevooisde romans als ‘Het geslacht Bjørndal’ (1933-1935) van Trygve Gulbransen en ‘Als de dauw hangt, komt er regen’ (1943) van Margit Söderholm wordt de climax in de romantische verhaallijn gekenmerkt door geweld. En laten we de films van Bergman niet vergeten. In, bijvoorbeeld, ‘De maagdenbron’ (1960), worden de met bloed besmeurde kleren van het verkrachte en vermoorde meisje door de daders te koop aangeboden op een boerderij waar toevallig de ouders van het slachtoffer blijken te wonen, wat uiteraard aanleiding is tot een nieuwe golf van geweld. Zo loopt er een rechte lijn van de middeleeuwse heldendichten in de oude Edda, waarin wraak en moord essentiële motieven zijn, naar de verhalen van, bijvoorbeeld, Henning Mankell, zoals meesterlijk verteld in ‘De terugkeer van de dansleraar’ (Danslärarens återkomst, 2000).

Scandinavistiek
Op het continuüm van mythologie naar realisme is het zeker de verdienste van Sjöwall en Wahlöö geweest dat zij begin jaren zestig het geweldsmotief een plaats hebben gegeven binnen de sociaal-politieke context van die tijd. Het spannende verhaal werd daarmee een krachtig vehikel voor maatschappijkritiek en ontmaskering van de door velen als heilstaat beschouwde Zweedse sociaaldemocratische samenleving. De kracht van hun verhalen werd nog versterkt door het gebruik van alledaagse karakters, geen helden, miljonairs of woest aantrekkelijke types, maar gewone mensen met gewone problemen en zwakheden, net als de lezer zelf. Het zijn deze twee aspecten die deze boeken zo succesvol hebben gemaakt en die nu, na meer dan een halve eeuw, nog steeds worden gelezen. Bovendien zijn het precies deze elementen die kenmerkend zijn voor nagenoeg alle Scandinavische thrillerauteurs van vandaag.

Tot na de Tweede Wereldoorlog was het aantal Nederlanders dat over enige kennis van Scandinavische talen beschikte, zeer beperkt. De meesten waren amateurs die zich het Deens, Zweeds of Noors door zelfstudie hadden eigen gemaakt. Hoewel al in 1929 aan de Universiteit van Amsterdam de eerste lector moderne Scandinavische talen werd benoemd, heeft het in Amsterdam tot 1960 geduurd (in Groningen zelfs tot 1975) voor er een leerstoel Scandinavistiek werd ingesteld. Het is vooral te danken aan de Groningse scandinaviste Amy van Marken dat er thans een reservoir aan professionele vertalers beschikbaar is die de Scandinavische talen voor ons toegankelijk maken. En het is niet toevallig dat deze grand old lady van de scandinavistiek docent was van Cora Polet, die verantwoordelijk is voor de vertaling van alle boeken uit de beroemde reeks van Sjöwall en Wahlöö.

(Ron Bezemer is scandinavist en werkzaam als literair vertaler)

[Dettie]

Welkom svenska alias Ron Bezemer

Bijzonder om te lezen dat de De Oud-Noordse saga’s in feite al zo gewelddadig waren, maar dat zijn veel legendes en saga's bedacht ik me later.
Toch vreemd dat de Scandinavische talen zo lang geen aandacht kregen. Je zou denken, gezien de geschiedenis door de eeuwen heen met de Scandinavische landen en Nederland, dat er een grotere interesse voor zou zijn geweest.

Zelf denk ik dat naast Sjöwall en Wahlöö ook Henning Mankell een grote bijdrage heeft geleverd aan het onder de aandacht brengen van Scandinavische schrijvers. En niet te vergeten Stieg Larsson met zijn millenium trilogie.

Bedankt voor het informatieve en interessante artikel

Dettie

[WilV]

en Jo Nesbo.


Het zijn vaak literaire thrillers, er wordt goed geschreven, dat spreek mij altijd erg aan. Ik lees op zijn tijd graag een thriller, maar het moet goed in elkaar zitten.


Scandinavische tv series zijn ook enorm populair momenteel.

[Annemarie]

Ik lees graag Scandinavische thrillers en mis Liza Marklund nog in het rijtje.

[Dettie]

De geschiedenis van de Scandinavische literatuur laat zien dat het thema geweld er altijd een belangrijke plaats heeft ingenomen. De Oud-Noordse saga’s, opgetekend tussen 1300 en 1500, bevatten bloederige verhalen rond machtsmisbruik, bloedwraak en familievetes.

Heb je daar een verklaring voor? Is het door de lange donkere periodes waardoor de Scandinaviërs depressief of somber werden (worden). Of is het 'toevallig' zo?

Dettie