Spellbound

Flaptekst:
De dichter Werkhoven zit tijdens de Tweede Wereldoorlog vast in Zandvliet, het Rijksasyl voor psychopaten, voor de moord op zijn geliefde. Zijn enige steun is de raadselachtige patiënt Jim die hem tijdens de strafwerkzaamheden, het kappen van bomen, aanwijzingen geeft hoe hij zijn energie kan sparen. Jim bezorgt hem een baantje in de bibliotheek en brengt hem eten als hij in elkaar is geslagen, nadat hij medegevangenen agressief heeft bejegend. Spellbound begint op het moment dat de twee mannen ruzie hebben gekregen en Werkhoven uit ellende door de glazen deur van de bibliotheek valt. Terwijl dokter Erica Smit de glassplinters uit zijn lijf haalt, probeert Werkhoven helderheid te krijgen over wie hij is, wat het dichten voor hem betekent, hoe hij in de kliniek is beland.

---

Wie een klein beetje bekend is met het leven en werk van de dichter Gerrit Achterberg zal in dit boek veel dingen herkennen. Het begint al met de naam, een van de voorouders van Achterberg is geboren en overleden in de plaats Werkhoven.
Achterberg stond bekend om zijn agressie, mishandelde zijn verloofde en schoot zonder duidelijk aanwijsbare oorzaak zijn hospita Roelie van Es neer en verwondde haar dochter. Hij meldde zichzelf bij de politie en werd door de rechtbank in 1938 ter beschikking van de regering gesteld (TBR). Achterberg werd opgenomen in het Rijksasyl voor Psychopathen te Avereest. Achterberg ziet in die tijd zijn vroegere vriendin Cathrien van Baak weer. De eerste gedichten van Marsman inspireerden hem om zelf gedichten te gaan schrijven en Achterberg correspondeerde met hem. De dood van Marsman was een grote schok voor Gerrit Achterberg. 'Spellbound' is een gedicht van Achterberg evenals het in het boek genoemde 'Beumer & Co'.

Dit zijn echter allemaal feiten en het gaat er om wat je met deze feiten doet. Wat Frank Noë gedaan heeft is deze gegevens op een zeer bijzondere manier verwerken waardoor er een erg boeiend verhaal ontstaat.
In de tijd dat Achterberg in het Ryksasyl zat werd er weinig tot niets voor de mensen zelf gedaan. Werkhoven zegt daarover:
"Eén ding vind je in het hele dossier niet terug: hoe en waarom ik het deed. Alsof dat er niet toe doet! Men gaat in op mijn jeugd, mijn verzen, mijn verstandelijke vermogens, mijn verloofdes... maar het allerbelangrijkste laat men onbesproken: hoe kwam ik tot de daad. Zonder de moord waren al die rapporten niet geschreven [...] Zonder moord was ik een gewoon burger gebleven die verzen schrijft."

Werkhoven is geplaatst in een cel naast Jim. Deze Jim is alles wat Werkhoven niet is. Hij is een gespierde man, zeer rustig, spreekt weloverwogen uit wat Werkhoven denkt, probeert mensen te helpen en Jim wordt de steun en toeverlaat van Werkhoven. Hij is de enige vriend die Werkhoven daar heeft.
Werkhoven heeft het zowel lichamelijk als geestelijk moeilijk. Zijn lichaam is niet gewend aan het zware werk buiten. De medegevangen maken het hem moeilijk, vooral de zwaar gelovige Sliedrechters. Zij dagen uit, treiteren en trappen op een dag vriend Jim in elkaar. Jim geeft geen krimp en als Werkhoven hem de volgende dag vraagt hoe het kan dat hij zo snel hersteld is antwoord Jim: "Ik zuig energie uit sukkels".
Als Jim hem het baantje bij de bibliotheek heeft bezorgd kan Werkhoven zijn geluk niet op. Eindelijk heeft hij rust, zit hij tussen zijn geliefde boeken en, het belangrijkste, hij kan weer werken aan zijn gedichten.
Geestelijk is Werkhoven constant bezig met de dood van zijn geliefde Emma. Hij heeft visioenen van haar, voelt haar in zijn nabijheid, hunkert naar haar. Zijn gedachten blijven rond Emma en haar dochter Charley malen. Hij ziet de gelukkige dagen die hij met Emma doorbracht in het park voor zich. Zwelgt daarin, kan het niet van zich afzetten, voelt zich schuldig.
Jim probeert het schuldgevoel uit zijn hoofd te praten... Accepteer wat je gedaan hebt zegt hij steeds opnieuw.
Dr. Smit is de enige beroepskracht die langzamerhand een klein beetje het vertrouwen van Werkhoven wint. De rest van het personeel en de 'behandelende' artsen roepen agressie op bij Werkhoven. Hij kent hun 'behandelwijze' door en door.
De gesprekken met Jim zijn het enige die er toe doen, totdat ze ruzie krijgen en Werkhoven door de glazen deur valt, is dit het einde van de vriendschap?

Je hoeft het werk van Achterberg niet te kennen om dit boek te waarderen. Het mooie van dit boek is dat Noë een schitterend spel speelt met de geest van Werkhoven. Tot in elke uithoek wordt deze geest verkend. Van de waanzinnige agressie tot de momenten van bezinning, berusting en af en toe zelfs bijna een geluksgevoel. De moord zelf is ondergeschikt maar het hoe en waarom is des te belangrijker. Zeer knap gedaan. Hoe meer het boek bezinkt, hoe meer je erover nadenk, hoe meer je beseft wat een enorm voorwerk gedaan is en hoe groot het inlevingsvermogen van Frank Noë moet zijn.

Paperback, 206 pagina's, Uitgeverij Ailantus, ISBN 9789089530073, september 2008

© Dettie, oktober 2008

Lees de reacties en/of reageer, klik hier!