De Frans-Duitse Oorlog 1870 – 1871
De Moeder van de Grote Oorlog
Anne Doedens en Liek Mulder

Ik weet niet of het komt omdat beide auteurs tevens docent zijn geweest, maar dit boekje over De Moeder van de Grote Oorlog is een heel interessant en vooral leesbaar boek. Docenten geschiedenis, voor zover ik ze heb meegemaakt, zijn er altijd voor in het leven van de 'gewone' man af te zetten tegen de grote gebeurtenissen uit de geschiedenis. Dat verlevendigt het geschiedenisonderwijs enorm voor leerlingen en dat hebben Doedens en Mulder ook in dit boek gedaan. Daarnaast is in het midden van het boek een katern met zwart-wit illustraties opgenomen om zaken uit de tekst eveneens te verlevendigen met beelden.

In een boek over een oorlog kom je er als auteur niet onderuit om het verloop van de gevechtshandelingen te beschrijven. Misschien is dat helemaal niet waar, maar ik heb het gevoel dat mannen dat over het algemeen altijd interessanter vinden om te lezen dan vrouwen. Ik geef een voorbeeld:

Ogenschijnlijk begon de oorlog gunstig voor de Fransen. Op 2 augustus [1870] vielen Franse troepen, met in hun midden keizer Napoleon III en zijn veertienjarige zoon Napoleon Eugène Louis Bonaparte, Duitsland binnen met als doelwit de stad Saarbrücken. De Franse overmacht was daar al zo groot dat de Pruisen na enkele uren van zware gevechten besloten de stad te ontruimen. Aan beide zijden vielen ongeveer 80 doden. De Franse pers kwam woorden te kort om de overwinning te bejubelen. De animo om dienst te nemen in het leger groeide, zij het tijdelijk.

Bijzonder is dat er over oorlogshandelingen ook altijd uitgebreid bronnenmateriaal te vinden is en ze daardoor ook zo gedetailleerd beschreven kunnen worden, zoals de ongeveer 80 doden aan beide zijden. Uit dit bovenstaande fragment blijkt dat voor die gedetailleerde informatie in veel gevallen de pers mede verantwoordelijk is. Oorlog is nieuws en daarom wordt er veel over geschreven. In hoeverre de berichtgeving geheel betrouwbaar is, is uiteraard maar de vraag, als de pers niet onpartijdig de overwinning bejubeld. Ik heb weleens horen zeggen, dat de winnaars van een oorlog de geschiedschrijving daarover voor het grootste deel bepalen. Het is vaak hun visie op het gebeuren die achteraf in de (vaderlandse) geschiedenisboeken belandt. Hoe de verliezers het hebben ervaren is blijkbaar niet interessant. Maar ook de berichtgeving tijdens de oorlog zelf is vaak gekleurd door censuur, zoals Louis Zweers mooi beschrijft in zijn boek De gecensureerde oorlog. Militairen versus media in Nederlands-Indië 1945 – 1949. Wat is waar en wat is propaganda?

In dit boek wordt echter veelvuldig gebruik gemaakt van citaten uit bronnen van ooggetuigen van beide kanten van het strijdperk en dat maakte voor mij het boek erg interessant om te lezen. Ooggetuigen beschrijven zonder opsmuk de situatie waarin zij zich bevinden. In de 'grote geschiedenis' wordt daarmee ook de 'kleine geschiedenis' zichtbaar gemaakt en die 'kleine' geschiedenis is dan misschien wel de 'grote' waarheid. Daarom is dit boek over de Frans-Duitse oorlog ook voor verschillende lezers  interessant. De gedetailleerd beschreven grote lijnen van deze Oorlog worden prachtig verbonden met de individuele verhalen van hen die het van dichtbij beleefden. Bronnen als oorlogsdagboeken, oorlogsjournalen, maar ook bijvoorbeeld brieven van de Franse Keizer Napoleon III aan zijn vrouw Eugène.

In het boek lezen we dat, zoals in iedere oorlog, recente uitvindingen een rol speelden bij de manier van oorlog voeren. De uitvinding van het Franse chassepotgeweer, de aanleg van de spoorwegen en in mindere mate het gebruik van ballonnen. Het laatste was een voorschot op latere ontwikkelingen, waarbij het luchtwapen in de Tweede Wereldoorlog een belangrijke factor zou  blijken te zijn.

In het boek is eveneens veel aandacht besteed aan de manier waarop, in met name Europa, is gereageerd op deze oorlog tussen Frankrijk en Duitsland. In de hoofdstukken 11 en 12 wordt ingegaan op het effect van de oorlog op Nederland. Het effect van deze oorlog is, volgens de auteurs erg onderschat en zij benoemen deze oorlog daarom als De Moeder van De Grote Oorlog. Zij vinden namelijk dat je het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog niet kunt begrijpen als je geen kennis hebt van het verloop en de impact die de Frans-Duitse oorlog heeft gehad. Alleen met deze kennis is te verklaren waarom de moordaanslag op Frans Ferdinand in het Bosnische Sarajevo zulke heftige reacties heeft opgeroepen dat de oorlog van 1914 – 1918 heeft kunnen ontstaan. Dit boek vervult daarmee voor veel lezers het aanreiken van de ontbrekende kennis in het verloop van in ieder geval de geschiedenis Europa, maar wellicht ook van de wereld. Dat gold in ieder geval zeker voor mij.

Over de auteurs 
Dr. Anne Doedens (1945) is historicus en was docent Nieuwe Geschiedenis bij Hoger Onderwijsinstellingen in Amsterdam (zie: www.annedoedens.com). Hij publiceerde eerder De Canon van Utrecht en De Canon van de Waddeneilanden (samen met Jan Houten).

Liek Mulder (1942) was docent bij het voortgezet onderwijs. Beide auteurs publiceerden samen Verstoorde Vrede. Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog in Beeld. Met Yolanda Kortlever schreven zij Geschiedenis van Nederland. Het verhaal van prehistorie tot heden.

ISBN 9789462490345 | Paperback | 192 pagina's | Walburg Pers | 1 oktober 2015

© Ria, 10 november 2015

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Geschiedenis van Nederland
Het verhaal van prehistorie tot heden
Anne Doedens, Yolande Kortlever en Liek Mulder

Dit boek beschrijft, zoals de schrijvers in het voorwoord zelf verwoorden, een beknopte geschiedenis van Nederland. In  vogelvlucht wordt het verhaal van ons land verteld vanaf de prehistorie tot heden. Op de voorkant van het boek prijkt een detail van het hoofd van Willem van Oranje, gehaald van een schilderij van A.T. Key dat te zien is in het gelukkig weer geopende Rijksmuseum.

In 14 hoofdstukken behandelen de schrijvers de prehistorie, de Romeinse en Frankische tijd, de opkomst van vorstendommen en hun groeiende macht, de centralisatie onder Bourgondiërs en Habsburgers, de Nederlandse opstand tussen 1559 en 1609, de Gouden Eeuw, de nabloei van de republiek, de vorming van het Koninkrijk en hoe het hedendaagse Nederland zichtbaar wordt, de neutraliteit in de eerste en de ongewilde betrokkenheid tijdens en de opbouw na de tweede wereldoorlog en de tijd van 1960 tot heden.
De verschillende schrijvers hebben in dit boek op prettige wijze hun kennis over die verschillende periodes beschreven, waardoor het boek voor ieder verschillend onderlegde lezer goed leesbaar is. Door zijn beknoptheid is het boek ook een prima naslagwerk voor lezers die nog even willen nakijken hoe het ook alweer precies zat met bijvoorbeeld de achtergronden van de Belgische afscheiding tussen 1830 en 1839.

Het boek is daarnaast voorzien van veel illustraties die het boek verlevendigen en de een welkome afwisseling en aanvulling zijn op de tekst. Naast afbeeldingen van historische kaarten, geschriften, prenten en schilderijen, zijn kaarten opgenomen van Nederland zoals het er tijdens de beschreven tijd in het hoofdstuk uitzag. Zoals de kaart op blz. 180 die de militaire situatie in de Republiek in 1672 aangeeft en waarbij de paarse lijnen aangeven tot waar vijand opgerukt was en de paars gekleurde gebieden aangeven die onder water waren gezet. De kaart op blz 114 is ook een mooi exemplaar waarbij in één oogopslag de steden in de Nederlanden aan het eind van de vijftiende eeuw zichtbaar zijn met daaronder een tabel van de het aantal inwoners per gewest, de percentages in steden en per vierkante kilometer en het totaal inwoners in percentages.

De schrijvers eindigen het boek met een prachtig Ten Slotte, dat ik u niet wil onthouden:

“Het eerste hoofdstuk opende met een tekening van het Nederlandse landschap in de prehistorie. Grenzen bestonden niet, kleine stammen trokken ongehinderd door een wereld die er geografisch totaal anders uitzag. We sluiten het boek af met een kaart van de Europese Unie, waar de grenzen minder opvallend zijn en mensen steeds makkelijker kunnen rondtrekken. Natuurlijk zijn de verschillen overweldigend, maar in zeker opzicht beginnen de contouren van de openheid die de prehistorie kenmerkten weer op te doemen.”

Over de auteurs
Dr. Anne Doedens (1945) was docent Nieuwe Geschiedenis bij hoger onderwijsinstellingen in Amsterdam.

Drs. Yolande Kortlever (1959) studeerde onder meer middeleeuwse geschiedenis in Amsterdam, was archivist en is stadshistoricus van Bergen op Zoom.
Liek Mulder (1942) is historicus, was docent geschiedenis in het voortgezet onderwijs, en publiceerde onder meer voor het geschiedenisonderwijs.

ISBN 9789057309670 | Gebonden | 320  pagina's | Walburg Pers | 2014

© Ria, 17 februari 2014

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER

Geschiedenis van Utrecht
De canon van het Utrechts Verleden
Anne Doedens

De geschiedenis van Utrecht is een canon van het verleden van de provincie Utrecht. Het geeft een globaal overzicht van de steentijd met zijn massa’s ijs die de Utrechtse heuvelrug vormden, tot het Utrecht van nu, met zijn Leidsche Rijn, nieuwbouw, en vinexwijken. Ook kunst, cultuur en sport van heden en verleden komen aan bod.
Een boek als dit is uiteraard altijd selectief, de maker werd voor veel keuzes gesteld. Eén van de keuzes waar hij meteen al mee te maken kreeg, was of hij voor de huidige provincie zoals die nú is zouden kiezen, óf voor hoe de grenzen van het bisdom in vroeger tijden liepen. Er is voor die eerste optie gekozen, dus niet alleen voor Utrecht, Amersfoort, Wijk bij Duurstede, Montfoort en Rhenen, steden van het oude bisdom, maar ook voor de  meer Hollandse steden als IJsselstein, Oudewater, Vianen en Woerden, die vroeger vaak tijden niet, maar nu wél bij de Utrechtse provincie horen. Een goede keuze wat mij betreft, omdat het boek zo toegankelijker is voor iedereen die nú in de provincie woont, en meer over het verleden van zijn stad of streek wil weten. Het zwaartepunt van het bisdom Utrecht ligt in de Middeleeuwen, en niet in de moderne tijd, en ook daar is bij de indeling van dit boek rekening mee gehouden.

Het boek begint in de steentijd, waar het oosten van het Sticht (Utrecht) 150.000 jaar geleden zijn vorm kreeg. Gigantische ijsmassa’s duwden aarde en stenen voor zich uit, persten de onderliggende bodem samen, en vormden zo de Utrechtse Heuvelrug.
40.000 jaar geleden waren daar al mensen te vinden, al werden er vanwege de kou nog geen vaste nederzettingen gebouwd. Tienduizend jaar later werd het wat warmer, en gingen mensen zich in deze contreien blijvend vestigen. In Amersfoort zijn houtskoolresten gevonden van 8000 jaar oud, en in die tijd waren er ook  in Groenekan en de Westbroekse Kooidijk al jagers en verzamelaars te vinden. Vanaf 1500 voor Christus trokken mensen vanaf de Heuvelrug het gebied bij Wijk bij Duurstede binnen. Ten tijde van de eerste landbouwers begon de Oude Rijn langs de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug te stromen, met later een nieuwe bedding; de Vecht. Langs die rivieren kwamen steeds meer nieuwe nederzettingen. Net na Christus deden de Romeinen hun intreden in Utrecht, met nederzettingen in Woerden, Vleuten de Meern, Bunnik, en recentelijk ontdekt, Houten.

Utrecht kent natuurlijk ook prachtige oude steden met veel historie. Dorestad bijvoorbeeld, (nu Wijk bij Duurstede), bekend door de talloze opgravingen die er gedaan zijn. Saillant detail is dat er al vanaf 1842 opgravingen werden gedaan, maar dat in de negentiende eeuw veel historisch materiaal verloren ging; het werd als mest in de vorm van beendermeel op de akkers gegooid, naar verluidt een half miljoen kilo (!).

Het bisdom Utrecht kende behalve de Romeinen en de Vikingen veel oorlogen met meer nabijgelegen vijanden, onder meer door de eeuwen heen  het graafschap Holland. In plaatsen als IJsselstein, Vianen, Vreeswijk (het huidige Nieuwegein), en Eemnes vonden er regelmatig hevige gevechten plaats. Ook de Hoekse en Kabeljauwse twisten, tussen 1345 en 1392, gingen aan Utrecht niet voorbij, met als triest dieptepunt de slag bij Westbroek, met zeker 1500 doden. Tenslotte is er natuurlijk de tweede wereld oorlog, waarbij hevig gevochten is bij Rhenen op de Grebbenberg.

Leuk zijn altijd weer de anekdotes als die van De Kei van Amersfoort die helemaal niet in Amersfoort terecht kwam in de ijstijd, maar in het huidige Soesterberg. Lang daarna werd hij na een weddenschap op aandrang van de dichter Everard Meyster, met een slee naar de Amersfoortse varkensmarkt gesleept. Vandaar de tot op de dag van vandaag toe voortdurende bijnaam van de Amersfoorters; keitrekkers.
Dat de Domkerk in 1674 getroffen werd door een grote storm, waarbij de toren bleef staan, en de kerk werd getroffen, waardoor (na opbouw) toren en kerk tot op de dag van vandaag gescheiden zijn is vrij bekend. Dat de Dom bij aanbouw véél duurder uitviel dan gedacht, wat zelf met extra verkoop van aflaten niet te compenseren viel, en dat er daardoor bezuinigd werd op steunbalken die Domkerk hadden kunnen redden, is veel minder bekend. Had het bisdom in steunbalken geïnvesteerd dan had die hele verwoesting vermoedelijk niet plaatsgevonden.

De uitvoering van dit boek verdient óók een eervolle vermelding. Het is een prachtig boek, mooi gebonden met leeslint, stevig van formaat, en met prachtige illustraties. Ieder hoofdstuk bevat aanbevelingen om verder te lezen, interessante sites, en tips voor een historisch dagje weg. Het boek is echt koffietafel waardig, en een goede cadeautip voor ieder die in de provincie woont en enige interesse heeft in de geschiedenis er van. Het boek is zeer goed gedocumenteerd en is niet gezwicht voor de verleiding om alleen de grote steden en allerbekendste geschiedenissen aandacht te geven, ook kleinere plaatsen komen aan bod. Iedereen in de provincie kan wel iets uit zijn omgeving vinden. Een aanrader voor iedereen die in de geschiedenis van de provincie Utrecht geïnteresseerd is.

Anne Doedens (1945) was docent Nieuwe geschiedenis bij Hoger Onderwijs instellingen in Amsterdam.

ISBN 978 90 5730 9021 Hardcover met leeslint en illustraties 192 pagina's Uitgeverij Walburg Pers maart 2013

© Willeke, 28 maart 2013

Lees de reacties op het forum en/of reageer, klik HIER